Analyse
5 jaar geleden maakt de wereld kennis met QAnon. In die tijd veroverde de complottheorie de wereld met een verhaal over een satanische elite die kinderen misbruikt. Een verhaal dat de wenkbrauwen doet fronsen, maar ook veel aanhangers telt. Want QAnon capteert perfect een woede tegen een elite, waarvan wij vandaag meer dan ooit de speelbal lijken te zijn. En net daarom zal het verhaal van Q niet meteen verdwijnen.
“Kinderhandel is het virus”, staat er te lezen op één van de bordjes tijdens een betoging onlangs in Brussel tegen onder meer het politieke coronabeleid. De letter 'Q' staat ook op een bord geschilderd, net als 'FCK DEEP STATE'.
Een dag later heeft de Nederlandse politicus Thierry Baudet het in een podcast over een duistere elite van ‘reptielen' die de wereld bestuurt. Die uitspraak verwijst niet alleen naar een complottheorie die gelooft dat we geregeerd worden door hagedissen - ja, stel u gerust gigantische hagedissen voor - maar raakt meteen ook aan de kern van QAnon, de angst voor een schimmige elite die het niet goed meent met de rest van de wereld.
Herbeluister het gesprek uit het Radio1-programma Het Uur van de Waarheid' met Tim Verheyden hier:
Complottheorie QAnon wordt 5: “Je kan niet bewijzen wat niet bestaat”
Brussel, 16 oktober 2022
“Een metafoor”, zegt Baudet een dag later na de ophef over die uitspraak. Beeldspraak om iets helder voor te stellen. Baudet had het over een zekere ‘wereldmacht’ die achter de schermen ons allen laat dansen aan onzichtbare touwtjes.
Verwijzingen naar kinderhandel en een duistere wereldmacht zijn maar twee elementen uit de QAnon-complottheorie die sinds oktober 2017 eerst het internet en daarna ook het leven van veel mensen domineert.
Wie of wat is Q?
Het QAnon-verhaal begint op 28 oktober 2017 als een zekere Q een berichtje plaatst op een obscure website, 4chan. Q zou een hooggeplaatste bron binnen de regering zijn die beweert dat er een zogenoemde ‘deep state’ aan het werk is. Een schaduwregering met een eigen agenda. Bloeddrinkende Satanisten ook die aan kinderhandel doen. Q verwijst naar de status binnen het Amerikaanse overheidssysteem die je moet hebben om toegang te hebben tot de kernwapens. Q zou de weken en maanden daarna tientallen berichten of zogenoemde ‘drops’ plaatsen met meer informatie. Vaak cryptische omschrijvingen.
“Complottheorieën geven mensen het geborgen huis waar ze zo naar op zoek zijn."
Het duurt niet lang voor de ‘drops’ hun weg vinden uit de krochten van het internet naar de grotere platformen als Facebook, YouTube of Twitter. Niet in het minst door toenmalig Amerikaans president Donald Trump die op zijn dan favoriete medium Twitter tientallen berichten deelt van allerlei accounts gelinkt aan Q.
QAnon wordt een beweging. 'Anon' staat trouwens voor anonymous, Engels voor anoniem. De beweging is voornamelijk Trump-gezind, omdat in het verhaal van Q Trump de rol speelt van de man die de hele ‘deep state’ zal ontmaskeren tijdens een gigantisch ‘hoogtepunt’. Dat moment krijgt de naam ‘De Storm’ mee.
Voor veel mensen is 6 januari 2021 die dag, wanneer een mensenmassa het Amerikaanse Capitool bestormt. Wie herinnert zich niet het het beeld van de QAnon-sjamaan, de halfnaakte getatoeëerde en gehoornde man die in de Amerikaanse Senaat plots op de plek van de vice-president zit.
BEKIJK - In oktober 2020 werd ook in onze duidingsprogramma Terzake aandacht besteed aan QAnon:
Videospeler inladen...
Uiteindelijk wordt de ‘deep state’ niet ontmaskerd. Maar dat hoeft ook niet, want het is duidelijk dat die ‘deep state’ bestaat. Zijn immers de Amerikaanse presidentsverkiezingen niet gestolen? En wat als Trump van het toneel verdwijnt? Dan komt dat toch enkel omdat die duistere wereldmacht dat voor mekaar gekregen heeft.
Een veilige thuis
Aanhangers van QAnon zijn niet samen te vatten onder één noemer. Het gaat om pure complotdenkers, maar evenzeer om aanhangers van een Amerikaanse rechtse politiek, anti-Democraten, Republikeinse Congresleden, extremistische groeperingen, naast ook Evangelisten die in De Storm apocalyptische taferelen zien uitkomen. En ook mensen die in QAnon gewoon een uitleg zien voor alles wat misgaat.
"QAnon heeft een grote aantrekkingskracht, omdat het een aantal cruciale elementen bevat", vertelt Jelle van Buuren. Van Buuren werkt aan de Universiteit van het Nederlandse Leiden en deed onderzoek naar complotconstructies.
"QAnon gaat over een kwaadaardige elite die je de schuld van zowat alles kan geven. Het gaat ook over kinderhandel. Kinderen zijn het symbool van onschuld en kwetsbaarheid en wie kinderen beschermt, staat per definitie aan de goede kant. Het gaat dus ook over het aloude Goede versus het Kwade. Bovendien spoort Q mensen ook aan om zelf onderzoek te doen. Hij gaf mensen het gevoel dat hij hen vertrouwde en dat ze zelf tot de waarheid zouden komen."
Enkele memes rond Q.
Honderden Facebookgroepen, tienduizenden internet-'memes', tientallen boeken over QAnon en stevige documentaires schieten als paddestoelen uit de grond. Wereldwijd. Op televisiezenders als het Amerikaanse Fox News duikt de theorie vaak op als 'bewijs' van een complot.
Wie achter 'Q' zit, is niet helemaal duidelijk. Al zijn er wel aanwijzingen dat het gaat om de eigenaars, vader en zoon, van een andere website waar de QAnon-theorie erg populair is.
Onderzoek wijst uit dat QAnon in meer dan 70 landen opduikt,in Facebookgroepenals ’Britse moeders tegen kinderhandel’, maar ook bij een Australische wellness-guru die spirituele elementen bij Q vindt. In Nederland roepen mensen parlementsleden bij het binnengaan van het parlement toe dat ze pedofielen zijn. Ook in België duikt een Facebookgroep op en zijn mensen geïntrigeerd door QAnon, zeker als corona toeslaat.
Het gevoel dat wij een speelbal zijn van een elite die ons manipuleert met onzichtbare touwtjes slaat vandaag overal aan
Corona is een periode die ons als maatschappij uit ons lood heeft geslagen. Ons sociale weefsel verdwijnt nagenoeg volledig en de (online) beweging die QAnon heeft gecreëerd, is krachtig. Het gemeenschapsgevoel is er groot. Het is een groep die samen speurt naar de waarheid, waar mensen gehoord worden en bescherming vinden tegen een boosaardige buitenwereld. Een groep waar je kan bij horen, waar je wordt gezien.
"Complottheorieën geven mensen het geborgen huis waar ze zo naar op zoek zijn", zegt onderzoeker Jelle Van Buuren. "Controle en comfort geven mensen rust."
Complotdenken als politieke afzetmarkt
"Ook al verdwijnt Q wat naar de achtergrond, er wordt nog steeds gesproken over een ‘deep state’", vertelt Jelle Van Buuren. "Het verhaal van het kindermisbruik komt ook terug. In sommige versies van het QAnon-verhaal wordt nu gezegd dat Oekraïne het centrum van de kinderhandel is." Daarnaast is er het verhaal van de biolaboratioria in Oekaïne waar de elite virussen zou laten ontwikkelen om over iedereen uit te storten.
Een post gedeeld door Trump op zijn eigen sociale netwerk.
Politiek probeert Donald Trump weer een graantje mee te pikken van QAnon. Tijdens een politieke bijeenkomst in Ohio onlangs speelde op de achtergrond een nummer gelinkt aan QAnon. Toeschouwers staken één vinger in de lucht, een symbool gelinkt een QAnon-slogan: "Where we go one, we go all". Trump zelf verscheen eerder ook al op foto’s met een Q opgespeld en zinspeelde op zijn eigen sociale netwerk naar ‘The Storm is coming’, de storm komt eraan. In Amerika is QAnon potentieel nog een politieke afzetmarkt, met intussen ook verschillende politieke verkozenen die de theorie openlijk aanhangen.
Meer aan de hand dan 'ze' ons zeggen
Vandaag, 5 jaar na de eerste drops, is QAnon al lang geen puur Amerikaans verhaal meer. Zeker tijdens de coronapandemie mengde het zich met andere complottheorieën over COVID-19, over de oorsprong van het virus maar ook over de woede tegen de lockdowns. Met het anti-elite gevoel kan je bovendien overal aan de slag. QAnon en alle uitwassen zijn hier om te blijven.
Net als die andere grote complottheorie ‘The Great Reset’, capteert het meer dan ooit ‘de woede’ tegenover een elite die voor veel mensen symbool staat voor een razend veranderende wereld. Een maatschappij die amper bij te benen is en niet in staat lijkt om oplossingen te formuleren voor de vele dagelijkse beslommeringen waar mensen mee kampen.
Beide complottheorieën hebben hun variant van die wereldwijde elite: bij Q begon het bij een door de Democraten beheerste Amerikaanse elite, bij The Great Reset, is het een elitie aangestuurd door het Europees gestarte World Economic Forum. En intussen vermengen ze zich steeds meer tot 1 groot complot op wereldniveau.
Een pandemie, een oorlog, een energiecrisis, stijgende armoede, migratie-uitdagingen, het leven van elke dag dat zoveel van ons vraagt en kost… in tijden van crisis zijn complottheorieën en hun minder extreme versies aantrekkelijk omdat het voor sommigen veiligheid geeft, ook voor zij die er niet meteen in geloven, maar geloven dat er meer aan de hand is dan ‘ze’ ons zeggen.
